blog.openaccess.gr

Επιστήμη 2.0 – Τα αποτελέσματα της δημόσιας διαβούλευσης

 Μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου 2014, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πραγματοποίησε δημόσια διαβούλευση αναφορικά με το μεταβαλλόμενο περιβάλλον της επιστήμης, που έχει αρχίσει να γίνεται γνωστό ως «Επιστήμη 2.0». Η διαβούλευση είχε ως στόχο την κατανόηση των νέων συνθηκών διεξαγωγής της επιστήμης και του αντίκτυπου που αυτές έχουν ευρύτερα, τη συλλογή των απόψεων των ενδιαφερόμενων πλευρών, και τον ενδεχόμενο εντοπισμό μέτρων πολιτικής που είναι αναγκαίο να παρθούν για την ενίσχυση και τη ρύθμιση του νέου αυτού περιβάλλοντος.

Σύμφωνα με το βασικό κείμενο αναφοράς της διαβούλευσης, η Επιστήμη 2.0 περιγράφει νέους τρόπους σύμφωνα με τους οποίους διεξάγεται και οργανώνεται η έρευνα. Η παγκοσμιοποίηση, η ανάπτυξη της επιστημονικής κοινότητας και οι μεγάλες κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις της εποχής μας, είναι ορισμένοι από τους λόγους που καθορίζουν αυτή την αλλαγή, ενώ βασικός επιταχυντής της είναι οι ψηφιακές τεχνολογίες.

Στη διαβούλευση, η οποία ήταν ανοικτή για όλους, συμμετείχαν ως επί το πλείστον οργανισμοί πανεπιστημίων και ερευνητικά ιδρύματα, ακαδημίες, φορείς χρηματοδότησης της έρευνας, κ.ά. Από τις 498 ολοκληρωμένες απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο, σταχυολογούμε στη συνέχεια ορισμένες από τις κύριες διαπιστώσεις:

Ο όρος «Ανοικτή Επιστήμη» φαίνεται να προτιμάται έναντι του Επιστήμη 2.0 από τους συμμετέχοντες στην έρευνα, οι οποίοι την προσδιορίζουν ως «έναν όρο-ομπρέλα που αναφέρεται σε μία σειρά κινημάτων στην έρευνα» (LERU), μία «σειρά πρακτικών που αφορούν την ψηφιακή τεχνολογία, τις μεταβαλλόμενες πρακτικές στην έρευνα και τον αντίκτυπό τους συνολικά στο ερευνητικό σύστημα», και τη θεμελιώδη σημασία «ενός νέου οράματος για την έρευνα ως κοινοτική πρακτική» (research as a community of practice) (Science Europe). Η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία για τη δημοσιογραφία της επιστήμης (EFSJ) υπέδειξε ότι η Ανοικτή Επιστήμη μπορεί να οδηγήσει «σε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ της επιστήμης και της κοινωνίας».

Αν και η πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα συμφωνούν ότι αναδύονται σημαντικές ευκαιρίες για την έρευνα από την Ανοικτή Επιστήμη, υποστήριξαν ότι δεν είναι ευρέως γνωστά τα οφέλη που προκύπτουν, ακόμη και ανάμεσα στα πανεπιστήμια και τους ερευνητές. Αναφορικά με τα εμπόδια στην υιοθέτηση της Ανοικτής Επιστήμης, αναφέρεται το ζήτημα της διασφάλισης της ποιότητας των αποτελεσμάτων που προκύπτουν από την Ανοικτή Επιστήμη, το ζήτημα της αναφοράς στον επιστήμονα ή την επιστημονική ομάδα, η έλλειψη κινήτρων, δεξιοτήτων και χρηματοδότησης και η αντίσταση στην αλλαγή.

Από την άλλη μεριά, ως οφέλη της Ανοικτής Επιστήμης εντοπίστηκαν τα εξής: περισσότερη συνεργασία, νέες μορφές συνεργασίας και συνεργασία μεταξύ νέων και διαφορετικών επιστημονικών κλάδων, διάδραση με φορείς και κοινότητες εκτός της επιστήμης, νέοι τρόποι διάχυσης της επιστήμης και δημόσια απαίτηση για γρηγορότερες λύσεις σε κοινωνικές προκλήσεις. Άλλα οφέλη τα οποία αναδείχθηκαν από τους συμμετέχοντες αφορούν αύξηση της αποτελεσματικότητας και της αξιοπιστίας της επιστήμης, ταχύτερη και πιο διευρυμένη καινοτομία και επιστήμη που βασίζεται σε δεδομένα ως βασικός μοχλός ανάπτυξης.

Οι συμμετέχοντες συμφώνησαν ότι οι επιπτώσεις της Ανοικτής Επιστήμης θα είναι πολύ σημαντικές αν και είναι νωρίς να τις γνωρίζουμε στο σύνολό τους. Το Συμβούλιο Έρευνας και Καινοτομίας της Δανίας, εντούτοις, ήγειρε τον ενδοιασμό ότι η ανοικτή επιστήμη μπορεί αντίθετα να οδηγεί σε έναν επιστημονικό εγκλεισμό λόγω του ότι με τη ραγδαία αύξηση του περιεχομένου, καθίσταται πιο δύσκολος ο εντοπισμός έγκυρου περιεχομένου και η Διεθνής Κοινοπραξία των Ενώσεων Ερευνητικού Προσωπικού σημείωσε ότι είναι «πολύ πιο δύσκολο για ένα τέτοιο διευρυμένο σύστημα να αυτορυθμίζεται». Η Ανοικτή Επιστήμη αναμένεται να εγείρει αλλαγές στους χρηματοδοτικούς μηχανισμούς και να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην καριέρα των ερευνητών.

Αναφορικά με την αναγκαιότητα παρέμβασης σε επίπεδο διαμόρφωσης πολιτικών για την Ανοικτή Επιστήμη, το 72% των συμμετεχόντων συμφώνησε ότι υπάρχει ανάγκη παρέμβασης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την επιτάχυνση της υιοθέτησης της Ανοικτής Επιστήμης και οι τοποθετήσεις εστίασαν όχι στο αν χρειάζεται παρέμβαση, αλλά στο πώς πρέπει να σχεδιαστεί η παρέμβαση.

Το μεγαλύτερο ποσοστό των συμμετεχόντων υπέδειξαν ότι σε αυτό το στάδιο οι παρεμβάσεις πολιτικής πρέπει να αφορούν τη σε βάθος κατανόηση του φαινομένου της Ανοικτής Επιστήμης, και ότι δεν πρέπει να ληφθούν πιο δραστικά μέτρα παρέμβασης (LERU, Ευρωπαϊκή Ένωση Πανεπιστημίων). Το Science Europe υποστήριξε τη διαμόρφωση πολιτικών που στηρίζονται σε στοιχεία. Πολλοί συμμετέχοντες ανέδειξαν τη σημασία για το σχεδιασμό συντονισμένων πολιτικών που αφορούν το διαμοιρασμό, τη συλλογή, διαχείριση, επιμέλεια και ασφαλή διατήρηση δεδομένων. Συγκεκριμένα μέτρα θα πρέπει να αφορούν την οικοδόμηση της σχετικής υποδομής, την ανάπτυξη δεξιοτήτων γύρω από τη διαχείριση των δεδομένων, την παροχή κινήτρων για το διαμοιρασμό των δεδομένων, και την ενίσχυση της ανάπτυξης καλών πρακτικών στη διαχείριση των δεδομένων.

Αναφορικά με το αν χρειάζονται περαιτέρω παρεμβάσεις πολιτικής ως προς τα πνευματικά δικαιώματα και την ανοικτή πρόσβαση, οι απόψεις διέφεραν αρκετά ανάμεσα στους εκδότες και τις ενώσεις των φορέων έρευνας, με τους πρώτους να υποστηρίζουν ότι δε χρειάζεται περαιτέρω παρέμβαση, και τους δεύτερους να υποστηρίζουν ότι οι πολιτικές για τα ανοικτά δεδομένα, την ανοικτή πρόσβαση και την εξόρυξη δεδομένων χρειάζεται περαιτέρω λήψη μέτρων και ως προς την εφαρμογή και την παρακολούθηση και την αξιολόγηση της εφαρμογής των πολιτικών.

Ο ρόλος των επιστημόνων-πολιτών συζητήθηκε επίσης εκτενώς, με τους συμμετέχοντες (που ήταν κυρίως φορείς διεξαγωγής και χρηματοδότησης της έρευνας και ενώσεις φορέων) να υποστηρίζουν ότι είναι το πεδίο με τη μικρότερη προτεραιότητα για τη χάραξη πολιτικών παρέμβασης. Κάποιοι συμμετέχοντες υποστήριξαν τη σημασία εμπλοκής ενός διευρυμένου κοινού σε ερευνητικές πρωτοβουλίες, και ότι τα νέα μέσα και η Ανοικτή Επιστήμη μπορεί να φέρουν το κοινό πιο κοντά στην επιστήμη αλλά και την επιστήμη πιο κοντά στις κοινωνικές προκλήσεις.

Ένα από τα κύρια σημεία, τέλος, αφορούσε το μέλλον της ομότιμης αξιολόγησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων. Οι συμμετέχοντες συμφώνησαν στη σημασία της ομότιμης αξιολόγησης (peer review) αν και η υπήρξε σχετική διαφωνία για το ρόλο της στο πλαίσιο της Ανοικτής Επιστήμης. Ο εκδοτικός οίκος Reed Elsevier υποστήριξε ότι η ομότιμη αξιολόγηση είναι σημαντική για τη διάκριση μεταξύ επιστήμης και εικασίας, ενώ και άλλοι συμμετέχοντες υποστήριξαν ότι τα ψηφιακά εργαλεία και οι ανοικτές πολιτικές μπορούν να συντελέσουν στο σχεδιασμό πιο αποτελεσματικών συστημάτων αξιολόγησης με διαφάνεια.

Ολόκληρη η ανάλυση της δημόσιας διαβούλευσης για την Επιστήμη 2.0 είναι εδώ:

http://ec.europa.eu/research/consultations/science-2.0/consultation_en.htm

Διαβάστε ακόμη:

Scienceintransition.eu

April 27, 2015

Μόνο προς Ανάγνωση – Η νέα πολιτική του περιοδικού Nature

Στις 2 Δεκεμβρίου ο εκδότης του επιστημονικού περιοδικού Nature, MacMillan δημοσίευσε μία νέα πολιτική σύμφωνα με την οποία όλα τα άρθρα από το σημαντικότερο διεθνές επιστημονικό περιοδικό θα είναι διαθέσιμα για ανάγνωση από τους αναγνώστες από το 1869 μέχρι τώρα. Η νέα πολιτική πρόσβασης αφορά και άλλα 48 περιοδικά του εκδότη όπως το Nature Genetics, το Nature Medicine και το Nature Physics και καταδεικνύει μία προσπάθεια του εκδότη να προσαρμοστεί στο εντεινόμενο κίνημα της Ανοικτής Πρόσβασης, ταυτόχρονα κρατώντας την βασική πηγή εσόδων του εκδότη- τα έσοδα από συνδρομές που πληρώνουν οι βιβλιοθήκες και οι ιδιώτες για την πρόσβαση. Την εξέλιξη αυτή χαιρέτισαν θετικά σημαντικές προσωπικότητες όπως ο Nigel Sibolt και o Peter Suber.

Η εκ πρώτης όψεως θετική εξέλιξη, ξεσήκωσε ταυτόχρονα αρκετές αντιδράσεις από την ακαδημαϊκή κοινότητα και την κοινότητα που υποστηρίζει την ανοικτή πρόσβαση στην επιστημονική γνώση.

Τα άρθρα θα μπορούν να αναγνωστούν σε μία κλειστή πλατφόρμα πάνω στην οποία θα μπορεί να γίνεται σχολιασμός αλλά τα άρθρα δε θα μπορούν να αντιγράφονται, να εκτυπώνονται ή να μεταφορτώνονται σε άλλες συσκευές και εφαρμογές, που είναι απαραίτητες και αναπόσπαστες αρχές της Ανοικτής Πρόσβασης.

Η κριτική που δέχεται ο εκδότης από τους υποστηρικτές της ανοικτής πρόσβασης είναι ότι τέτοιες κινήσεις απειλούν να δημιουργήσουν νέες συνθήκες ελεγχόμενης πρόσβασης που απειλούν το εντεινόμενο κίνημα της ΑΠ.

Κατ’αρχάς, τα άρθρα θα είναι προσβάσιμα αλλά μόνο μέσω της πλατφόρμας ReadCube, η οποία, όμοια με το iTunes της Apple, θα φιλοξενεί και θα παρουσιάζει τα άρθρα σε μορφή PDF. Η MacMillan που είναι και ο βασικός μέτοχος της ReadCube ελπίζει ότι η νέα πολιτική της θα δώσει ώθηση και στην ανάπτυξη της πλατφόρμας και την υιοθέτησή της και από άλλους εκδότες.

Επίσης, η πρόσβαση για ανάγνωση δεν είναι ανοικτή για όλους. Για να έχει κανείς πρόσβαση στα άρθρα πρέπει κάποιος ο οποίος έχει συνδρομή να μοιραστεί το link μαζί του. Στη συνέχεια οποιοσδήποτε θα μπορεί με τη σειρά του να το αναδιανείμει.

Σύμφωνα με τον McMillan, ένα άρθρο κοστίζει ανάμεσα σε 31.000 και 47.000 δολάρια, ένα υπέρογκο ποσό, αν σκεφτεί κανείς ότι τόσο οι συγγραφείς όσο και οι επιστήμονες που κάνουν την αξιολόγηση των άρθρων δεν αμείβονται καθόλου. Το κόστος δε της έκδοσης μέσω των συνδρομών στις βιβλιοθήκες επιβαρύνει τους φορολογούμενους, οι οποίοι παράλληλα πληρώνουν και για το επιστημονικό έργο.

Οι επικριτές της νέας πολιτικής υποστηρίζουν ότι το κόστος αυτό είναι αδικαιολόγητα υπέρογκο, τη στιγμή που ένα άρθρο για το ArXiV κοστίζει μόλις 7 δολάρια και ισχυρίζονται ότι καλύπτει κυρίως το κόστος για να διατηρηθεί υψηλό το brand της εταιρίας ψηλό στον εκδοτικό κόσμο. Η εταιρία, επίσης, δέχεται κριτική ότι η πολιτική της διαιωνίζει ένα ελιτίστικο σύστημα που προάγει την έρευνα η οποία παράγεται στον Παγκόσμιο Βορρά.

Ο εκδότης υποστήριξε ότι η νέα πολιτική θα λειτουργήσει πιλοτικά για τον επόμενο χρόνο.  Πρέπει να σημειωθεί τέλος, ότι το Nature ακολουθεί ήδη μία πολιτική ανοικτής πρόσβασης με εμπάργκο όπου τα άρθρα γίνονται διαθέσιμα με ΑΠ μετά από 6 μήνες από τη δημοσίευση.

Διαβάστε περαιτέρω:

Η ανακοίνωση του Nature: http://www.nature.com/news/nature-promotes-read-only-sharing-by-subscribers-1.16460

Κριτικές για τη νέα πολιτική:

http://www.computerworlduk.com/blogs/open-enterprise/open-access-3589444/

http://blogs.ch.cam.ac.uk/pmr/2014/12/03/natures-fauxpen-access-leaves-me-very-sad-and-very-angry/

http://boingboing.net/2014/12/02/nature-makes-all-its-papers-fr.html

Leave a Comment December 5, 2014