Τυποποιημένες και μηχαναγνώσιμες άδειες χρήσης για τη διαδικτυακή διάθεση πολιτιστικού περιεχομένου- Η πρωτοβουλία RightsStatements.org
October 30, 2019
‘Oλοι σχεδόν πλέον οι δημιουργοί, και σίγουρα όσοι εργάζονται σε μουσεία, βιβλιοθήκες και αρχεία, έχουν εξοικειωθεί αρκετά με τις τυποποιημένες άδειες χρήσης Creative Commons, που επιτρέπουν στους δημιουργούς και τους δικαιούχους πνευματικής ιδιοκτησίας, διατηρώντας το copyright τους, να διαμοιραστούν το έργο τους ανοικτά στο διαδίκτυο, με κάποιους περιορισμούς. Περιλαμβάνουν 6 άδειες χρήσης από την πλέον ανοικτή που απαιτεί απλά αναφορά στο δημιουργό (CC-BY) έως την πιο κλειστή που επιπλέον απαγορεύει την εμπορική εκμετάλλευση και τα παράγωγα έργα. Υπάρχουν ακόμη 2 εργαλεία – η Δήλωση αποποίησης της πνευματικής ιδιοκτησίας CC0 Universal Public Domain Dedication και το Σήμα του Δημοσίου Τομέα που κατοχυρώνει ότι τα πνευματικά δικαιώματα ενός έργου έχουν λήξει ή δεν ισχύουν πλέον.
Οι τυποποιημένες μηχαναγνώσιμες άδειες χρήσης ενέχουν πολλαπλά οφέλη και διασφαλίζουν τη νομική διαλειτουργικότητα μεταξύ διαφορετικών ψηφιακών αποθετηρίων. Επιτρέπουν στους χρήστες εύκολα, και με οπτικό τρόπο να αναγνωρίσουν τι νόμιμες χρήσεις μπορούν να κάνουν χρησιμοποιώντας ένα ψηφιακό αντίγραφο ενός έργου. Διαθέτουν ένα μηχαναγνώσιμο επίπεδο, που επιτρέπει και σε εφαρμογές και μηχανές αναζήτησης, με αυτόματο τρόπο να αναγνωρίζουν εξίσου τις δυνατότητες περαιτέρω αξιοποίησης του υλικού.
Οι άδειες Creative Commons υποστηρίζονται από ένα συνεχώς διευρυνόμενο παγκόσμιο κίνημα που πρεσβεύει τον ανοικτό διαμοιρασμό της γνώσης αλλά έχουν εδραιωθεί και σε θεσμικό επίπεδο δεδομένου ότι και ευρωπαϊκές και εθνικές νομοθεσίες ενθαρρύνουν ή ακόμη και επιβάλλουν τη χρήση τους όσον αφορά το διαμοιρασμό των αποτελεσμάτων της δημόσια χρηματοδοτούμενης έρευνας, της πληροφορίας του δημοσίου τομέα, κ.λ.π. Βασική προϋπόθεση για την υιοθέτηση μίας άδειας Creative Commons είναι ο αδειοδότης (δημιουργός, φορέας, κλπ) να είναι ο κάτοχος ή ο δικαιούχος των πνευματικών δικαιωμάτων και το έργο να υπάγεται σε καθεστώς πνευματικής ιδιοκτησίας, να μην έχουν λήξει, δηλαδή τα πνευματικά δικαιώματα και το έργο να μην ανήκει πλέον στον Δημόσιο Τομέα (Public Domain). Για την περίπτωση αυτή, ισχύει το Σήμα Public Domain Mark.
Παράλληλα, το 2014 ξεκίνησε με πρωτοβουλία της Δημόσιας Ψηφιακής Βιβλιοθήκης της Αμερικής και της Europeana, η ανάπτυξη μίας σειράς τυποποιημένων δηλώσεων, πρωτοβουλία γνωστή ως RightsStatements.org, η οποία προέρχεται αμιγώς από το χώρο της πολιτιστικής κληρονομιάς και έρχεται να καλύψει κενά ως προς τον ανοικτό διαμοιρασμό ψηφιακών αντιγράφων τεκμηρίων της πολιτιστικής κληρονομιάς. Λειτουργεί συμπληρωματικά με τις άδειες Creative Commons και οι άδειες αυτές χρησιμοποιούνται αποκλειστικά από τους πολιτιστικούς φορείς.
Σκοπός ήταν να παραχθούν μία σειρά από «απλές, ευέλικτες, περιγραφικές, ακριβείς άδειες χρήσεις που διασφαλίζουν τη διαφάνεια» στον τρόπο με τον οποίο οι πολιτιστικοί φορείς καταγράφουν και επικοινωνούν στο κοινό το καθεστώς της πνευματικής ιδιοκτησίας και των ενδεχόμενων συγγενικών δικαιωμάτων που διέπουν το ψηφιακό παράγωγο ενός τεκμηρίου που βρίσκεται στη συλλογή τους, καθώς και τους όποιους περιορισμούς θέτουν η ισχύουσα νομοθεσία ή άλλες συμβατικές υποχρεώσεις που υφίστανται στο πλαίσιο έργων ψηφιοποίησης. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε μία έρευνα που έκανε η Ψηφιακή Δημόσια Βιβλιοθήκη της Αμερικής το 2019, εντοπίστηκαν σε 8,1εκ. εγγραφές, 87.610 «μοναδικές» δηλώσεις αδειοδότησης, ακόμη και μετά τις προσπάθειες κανονικοποίησης και ομογενοποίησης των σχετικών τιμών των πεδίων. Η πλοήγηση για το χρήστη σε τόσο ετερογενή πληροφορία καθιστά αδύνατη την κατανόηση πώς μπορεί να χρησιμοποιήσει τα ψηφιακά αντικείμενα.
Οι δηλώσειςRightsStatements.org δημοσιεύθηκαν το 2016 και είναι 12, ομαδοποιημένες σε τρεις κατηγορίες:
Α) Ισχύουν δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας (In Copyright), Β) Δεν ισχύουν δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας (No Copyright), Γ) Άγνωστη κατάσταση. Οι άδειες συνοδεύονται από οδηγίες χρήσης. Οι βασικές άδειες που συστήνονται για χρήση στον Εθνικό Συσσωρευτή SearchCulture.gr και τη Europeana είναι οι εξής:
In Copyright (InC): Το ψηφιακό τεκμήριο υπόκειται σε καθεστώς Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Ο χρήστης έχει δικαίωμα να χρησιμοποιήσει το τεκμήριο μόνο κατά τους τρόπους που επιτρέπει η σχετική νομοθεσία. Για κάθε άλλη χρήση απαιτείται η άδεια του δικαιούχου πνευματικών δικαιωμάτων.
In Copyright – Educational Use Permitted (InC-EDU): Το ψηφιακό τεκμήριο προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα. Ο χρήστης έχει δικαίωμα να χρησιμοποιήσει το τεκμήριο μόνο κατά τους τρόπους που επιτρέπει η σχετική νομοθεσία. Για οποιαδήποτε άλλη χρήση, πρέπει να λάβει άδεια από τους κατόχους δικαιωμάτων εκτός και αν η χρήση αυτή αφορά εκπαιδευτικούς σκοπούς.
In Copyright – Non-commercial use permitted (InC-NC): Το ψηφιακό τεκμήριο προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα. Ο χρήστης έχει δικαίωμα να χρησιμοποιήσει το τεκμήριο μόνο κατά τους τρόπους που επιτρέπει η σχετική νομοθεσία. Για οποιαδήποτε άλλη χρήση, πρέπει να λάβει άδεια από τους κατόχους δικαιωμάτων εκτός και αν η χρήση αυτή αφορά μη εμπορικούς σκοπούς.
No Copyright-Other Legal Restrictions: Tο ψηφιακό τεκμήριο δεν προστατεύεται από πνευματική ιδιοκτησία αλλά διέπεται από περιορισμούς στη χρήση λόγω ενδεχόμενων άλλων νομικών ρυθμίσεων, όπως είναι ο νόμος Ν. 3028/2002 για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Όλες οι άδειες είναι δημοσιευμένες εδώ αλλά δεν έχει δρομολογηθεί ακόμη η μετάφρασή τους στα ελληνικά.
Η πρωτοβουλία χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα John S. and James L. Knight και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Η επιλογή της κατάλληλης άδειας ή δήλωσης χρήσης Creative Commons ή RightsStatements για τα ψηφιακά πολιτιστικά τεκμήρια που διατίθενται στον εθνικό συσσωρευτή ψηφιακού πολιτιστικού περιεχομένου του ΕΚΤ SearchCulture.gr και τη Europeana είναι υποχρεωτική. Διαβάστε περισσότερα για τις άδειες χρήσης για τη διαδικτυακή διάθεση των ψηφιακών πολιτιστικών τεκμηρίων στις «Προδιαγραφές διαλειτουργικότητας και ποιότητας για τη διαδικτυακή διάθεση ψηφιακού πολιτιστικού περιεχομένου» (σελ 26-31) του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης, που απευθύνονται σε φορείς που υλοποιούν έργα ψηφιοποίησης
Filed under: Uncategorized
