Συζητώντας για την Ανοικτή Επιστήμη: τα Συμπεράσματα της Ημερίδας “Ανοικτή Επιστήμη: Ζητήματα & Προοπτικές”
June 30, 2017
Η Ημερίδα που διοργάνωσε το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) την Πέμπτη 15 Ιουνίου 2017 για την Ανοικτή Επιστήμη έθεσε το πλαίσιο για μια γόνιμη συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των κυριότερων φορέων που συμμετέχουν στη μετάβαση στο παράδειγμα της Ανοικτής Επιστήμης/ Ανοικτής Πρόσβασης. Η ευρεία συμμετοχή και οι παρεμβάσεις των συμμετεχόντων ανέδειξαν το αυξανόμενο ενδιαφέρον της ελληνικής κοινότητας για την ανοικτή επιστήμη/ ανοικτή πρόσβαση και επιβεβαίωσαν τόσο τη σημασία διοργάνωσης ανάλογων δράσεων όσο και τη σημασία της διεξαγωγής διαλόγου ως βασική προϋπόθεση για την υιοθέτηση εθνικής στρατηγικής. Ιδιαίτερα ενθαρρυντικό στοιχείο αποτέλεσε η παρουσία σημαντικού αριθμού νέων ερευνητών, δημιουργώντας θετικές προοπτικές για τη μετάβαση στο μοντέλο της Ανοικτής Επιστήμης στη χώρα μας.
Σε συνέχεια της εισαγωγικής παρουσίασης από την Νένα Μάλλιου για το ΕΚΤ και την υποστήριξη της Ανοικτής Επιστήμης ως βασικού άξονα της στρατηγικής του, μέσω της ανάπτυξης υποδομών και υπηρεσιών (όπως τα θεματικά και ιδρυματικά αποθετήρια επιστήμης και πολιτισμού, η υπηρεσία ηλεκτρονικών εκδόσεων, καθώς και η διοργάνωση δράσεων εκπαίδευσης και ενημέρωσης), το πρώτο μέρος της Ημερίδας επικεντρώθηκε στην παρουσίαση των ευρωπαϊκών και εθνικών εξελίξεων με στόχο την ανάδειξη των κυριότερων τάσεων και την αποτίμηση της θέσης της Ελλάδας στο συνεχώς εξελισσόμενο πλαίσιο. Η Βικτωρία Τσουκαλά (εμπειρογνώμονας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή) ορίζοντας την Ανοικτή Επιστήμη ως την αλλαγή του μοντέλου διεξαγωγής της έρευνας, της επιστήμης και της καινοτομίας μέσω της χρήσης της τεχνολογίας, αναφέρθηκε στα βασικά στοιχεία της Ανοικτής Επιστήμης καθώς και στα αναμενόμενα οφέλη για την έρευνα, την οικονομία, αλλά και την κοινωνία. Ακολούθως παρουσίασε την εξέλιξη της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την Ανοικτή Πρόσβαση σε δημοσιεύσεις και επιστημονικά δεδομένα, ενώ ολοκλήρωσε δίνοντας έμφαση στις πρόσφατες εξελίξεις που αφορούν την απόφαση του Συμβουλίου (2016) για την περαιτέρω ενίσχυση της παροχής άμεσης ανοικτής πρόσβασης στις δημοσιεύσεις έως το 2020, καθώς και την πρωτοβουλία για το Ευρωπαϊκό Νέφος, πυλώνας του οποίου είναι το Ευρωπαϊκό Νέφος για την Ανοικτή Επιστήμη (EOSC).
Η Ναταλία Μανωλά (ΕΚ Αθηνά & ΕΚΠΑ) παρουσίασε το ευρωπαϊκό έργο OpenAIRE μέσω του οποίου διευκολύνεται η επιστημονική επικοινωνία και η μετάβαση στην Ανοικτή Επιστήμη. Το OpenAIRE αποτελείται από 50 εταίρους ειδικούς σε θέματα ανοικτής πρόσβασης, πληροφορικής και νομικοί, ενώ ιδιαίτερης σημασίας είναι το δίκτυο των 33 εθνικών κόμβων (National Open Access Desks/NOAD), το οποίο συμβάλλει στην ευθυγράμμιση των πολιτικών ανοικτής πρόσβασης, παρέχει εκπαίδευση και κατάρτιση, καθώς και τεχνική υποστήριξη. Ολοκληρώνοντας την παρουσίασή της, η Ν. Μανωλά επεσήμανε τη σημασία συνεργασίας μεταξύ των εθνικών φορέων τόσο σε επίπεδο πολιτικής όσο και στον τομέα των υποδομών. Η παρουσίαση των ευρωπαϊκών εξελίξεων ολοκληρώθηκε με την παρουσίαση της Μαρίνας Αγγελάκη (ΕΚΤ) και την ανάδειξη των βασικών συμπερασμάτων που προέκυψαν από την υλοποίηση του ευρωπαϊκού έργου PASTEUR4OA (συντονιστής του οποίου υπήρξε το ΕΚΤ) για την υποστήριξη της ευθυγράμμισης των πολιτικών ανοικτής πρόσβασης των κρατών μελών με το ευρωπαϊκό πλαίσιο όπως αυτό περιγράφεται στην Οδηγία του 2012 και τον Ορίζοντα 2020. Κεντρικό σημείο της παρουσίασης ήταν η ανάδειξη των διαφορετικών στρατηγικών που ακολουθούν τα κράτη για την υιοθέτηση πολιτικών ανοικτής πρόσβασης, καθώς και τις διαφορετικές προκλήσεις με τις οποίες βρίσκονται αντιμέτωπα στην προσπάθειά τους αυτή. Ειδικότερα για τις χώρες της ΝΑ Ευρώπης επισημάνθηκε η χαμηλή προτεραιότητα που λαμβάνουν τα ζητήματα ανοικτής πρόσβασης στους φορείς έρευνας, η αδυναμία κατανόησης των ωφελειών για τους ερευνητές, τους φορείς και χρηματοδότες έρευνας, την κοινωνία κτλ. Με γνώμονα τις προκλήσεις αυτές, η παρουσίαση ολοκληρώθηκε με την ανάδειξη της πληθώρας των υπηρεσιών και εργαλείων που ανέπτυξε το έργο για την υποστήριξη των χρηματοδοτών και φορέων έρευνας και επισημάνθηκε ότι η παροχή της υποστήριξης αυτής συνεχίζεται από τον Ιούλιο του 2016 μέσω του OpenAIRE.
Καθώς η συζήτηση για την ανοικτή πρόσβαση θέτει νέα ερωτήματα για το μέλλον των συνδρομών των βιβλιοθηκών και τη δυνατότητα μετάβασης σε ένα μοντέλο πλήρους ανοικτής πρόσβασης, συζήτηση η οποία γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική λόγω των περιορισμών στους προϋπολογισμούς των βιβλιοθηκών, η Ιωάννα Σαραντοπούλου (ΕΚΤ) επιχείρησε να απαντήσει στα ερωτήματα αυτά μέσω της ανάδειξης πρωτοβουλιών σε άλλα κράτη, επισημαίνοντας ότι οι βιβλιοθήκες και οι εκδοτικοί οίκοι δεν πρέπει να χάσουν τον ρόλο τους, ιδιαίτερα τη στιγμή που οι εξελίξεις οδηγούν στη διαμόρφωση ενός νέου πλαισίου που επηρεάζει το σύνολο των παικτών στο χώρο των επιστημονικών εκδόσεων.
Αναγνωρίζοντας επίσης τη σημασία ανάδειξης των σημαντικών βημάτων που έχουν γίνει στη χώρα μας, η Μαρία Νταουντάκη (Πολυτεχνείο Κρήτης) παρουσίασε τη διαδικασία υιοθέτησης πολιτικής ανοικτής πρόσβασης από τον φορέα (σε ισχύ από το 2014). Η πολιτική του Πολυτεχνείου Κρήτης έχει εθελοντικό χαρακτήρα, ενώ δεν γίνεται αναφορά στα επιστημονικά δεδομένα, στοιχεία που την διαφοροποιούν από το ευρωπαϊκό πλαίσιο. Ωστόσο, αποτελεί το βασικό εργαλείο αποτίμησης και αξιολόγησης της πνευματικής παραγωγής του Πολυτεχνείου Κρήτης. Αναγνωρίζοντας επίσης το χαμηλό ακόμα βαθμό συμμόρφωσης των μελών ΔΕΠ (συνέπεια του μη υποχρεωτικού χαρακτήρα της πολιτικής) η Μ. Νταουντάκη τόνισε τα σημαντικά βήματα που πρέπει ακόμα να γίνουν. Η Έλενα Διομήδη- Παρπούνα (Πανεπιστήμιο Κύπρου) παρουσίασε την εθνική πολιτική της Κύπρου, δίνοντας έμφαση στο ρόλο της σχετικής ομάδας εργασίας που συστάθηκε προς το σκοπό αυτό, καθώς και την αξιοποίηση των εργαλείων του PASTEUR4OA και λοιπών ευρωπαϊκών έργων. Στα θετικά σημεία αναγνωρίστηκε η ύπαρξη των κατάλληλων υποδομών (ιδρυματικά αποθετήρια), η ύπαρξη πολιτικών από την πλευρά των χρηματοδοτών έρευνας, καθώς και το καλό κλίμα συνεργασίας μεταξύ των συμμετεχόντων, στοιχείο που έχει οδηγήσει στη διαδικασία υιοθέτησης πολιτικής από το Πανεπιστήμιο Κύπρου και το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Πρόκληση εξακολουθεί να παραμένει ο μη υποχρεωτικός χαρακτήρας της πολιτικής.
Όπως αναδείχθηκε μέσω της συζήτησης που ακολούθησε η ύπαρξη υποδομών (στην Ελλάδα) αποτελεί ένα πρώτο σημαντικό βήμα για τη μετάβαση στην Ανοικτή Επιστήμη, το οποίο προκειμένου να μην μείνει μετέωρο οφείλει να πλαισιωθεί από την υιοθέτηση σχετικών πολιτικών. Η υιοθέτηση πολιτικών από φορείς έρευνας τα τελευταία χρόνια (αξιοποιώντας τη διεθνή εμπειρία) αποτελεί ένα ιδιαίτερα θετικό βήμα το οποίο αναγνωρίστηκε από το σύνολο των συμμετεχόντων, όπως και η σημασία έμπρακτης υποστήριξης της ανοικτής πρόσβασης μέσα και από δράσεις όπως η διοργάνωση της εν λόγω ημερίδας.
Το δεύτερο μέρος της Ημερίδας είχε ως στόχο την υποστήριξη της ερευνητικής κοινότητας στη συμμόρφωση με τις υποχρεώσεις του Ορίζοντα 2020 μέσω σειράς παρουσιάσεων για τις διαθέσιμες υπηρεσίες και εργαλεία. O Jose Carvalho (Πανεπιστήμιο του Minho) παρουσίασε τα εκπαιδευτικά εργαλεία για την ανοικτή πρόσβαση που έχει αναπτύξει το ευρωπαϊκό έργο FOSTER. Στην εκπαίδευση έχουν λάβει συνολικά μέρος περισσότεροι από 6.300 ερευνητές, ενώ η ηλεκτρονική διάθεση του υλικού επιτρέπει την αξιοποίησή του από ακόμα μεγαλύτερο αριθμό. Στην παρουσίασή της, Η Marjan Grootweld (Data Archiving and Networked Services/DANS) εστίασε στο Σχέδιο Διαχείρισης Δεδομένων (Data Management Plan), που αποτελεί μια από τις υποχρεώσεις των ερευνητών που χρηματοδοτούνται από τον Ορίζοντα 2020. Ξεκινώντας από τον ορισμό των ερευνητικών δεδομένων και του Σχεδίου Διαχείρισης των Δεδομένων, παρουσίασε στη συνέχεια το online εργαλείο που έχει αναπτύξει το Digital Curation Centre (DCC). Έδωσε επίσης συμβουλές για την αναζήτηση του κατάλληλου αποθετηρίου και παρουσίασε το υποστηρικτικό υλικό του OpenAIRE για την παροχή ανοικτής πρόσβασης στα δεδομένα. Η πρακτική άσκηση που ακολούθησε έδωσε την ευκαιρία στους συμμετέχοντες να δουν σημαντικά ζητήματα/ ερωτήματα στα οποία καλούνται να απαντήσουν κατά τη διεξαγωγή της έρευνάς τους και τη διαμόρφωση του Σχεδίου Διαχείρισης Δεδομένων.
Σε μια διαφορετική παρέμβαση η Gwen Franck (Liber) παρουσίασε την πιλοτική δράση για τη χρηματοδότηση δημοσιεύσεων ανοικτής πρόσβασης που απορρέουν από έργα του 7ου Προγράμματος Πλαισίου που έχουν λήξει εντός της τελευταίας διετίας και η οποία έχει λάβει παράταση έως τα τέλη Φεβρουαρίου του 2018 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η δράση έχει μέχρι στιγμής χρηματοδοτήσει 801 δημοσιεύσεις, ενώ 100 δημοσιεύσεις έχουν χρηματοδοτηθεί κατόπιν απευθείας συμφωνίας με τους εκδότες. Αυτό μεταφράζεται σε 1.279.712 ευρώ. Στην Ελλάδα χρηματοδοτήθηκαν συνολικά 19 δημοσιεύσεις που αντιστοιχούν σε 24.500 ευρώ και μέσο κόστος ανά δημοσίευση 1.290 ευρώ. Στη διάρκεια της παρέμβασης παρουσιάστηκε με αναλυτικό τρόπο η διαδικασία υποβολής αιτήματος. Η Μαρίνα Αγγελάκη, παρουσίασε τις δράσεις του ΕΚΤ ως OpenAIRE NOAD για την υποστήριξη της ερευνητικής κοινότητας μέσω της λειτουργίας του helpdesk, της διοργάνωσης webinars, των factsheets, των ημερίδων. Τέλος, ο Στέλιος Κρηνίδης (ΕΚΕΤΑ) ολοκλήρωσε τις παρεμβάσεις του δεύτερου μέρους παρουσιάζοντας την εμπειρία του ερευνητή και ειδικότερα τα διασυνεδεδεμένα δεδομένα και τη διαχείριση των δεδομένων στον τομέα της ενέργειας, όπως προέκυψε μέσω του ευρωπαϊκού έργου Encompass.
Η Ημερίδα διοργανώθηκε στο πλαίσιο των δράσεων που υλοποιεί το ΕΚΤ ως OpenAIRE NOAD.
Οι παρουσιάσεις και οι ομιλίες της Ημερίδας είναι διαθέσιμες εδώ: http://www.ekt.gr/el/events/program/20876
Filed under: Uncategorized
