Χρήση και αξιοποίηση των αδειών Creative Commons στην Europeana

March 8, 2019

EU_basic_logo_portrait_black_2

Η μεγάλη χρήση του Διαδικτύου σε όλο τον κόσμο, διαμορφώνει πλέον νέες συνθήκες για τον τρόπο που μοιραζόμαστε αυτά που δημιουργούμε ή αγοράζουμε. Στις μέρες μας, εκατομμύρια έργα, όπως άρθρα, φωτογραφίες, βιβλία, μουσική, βίντεο και πολιτιστικά αγαθά διατίθενται σε ψηφιακή μορφή. Τα ψηφιακά αυτά αγαθά έχουν την πολύ σημαντική ιδιότητα ότι είναι άυλα και έτσι όταν μοιραζόμαστε ένα αντίγραφο, δεν στερούμαστε το πρωτότυπο.

Την τελευταία δεκαετία, ο τομέας της πολιτιστικής κληρονομιάς έχει κάνει μεγάλα βήματα προς τα εμπρός για να κάνει ανοικτές τις συλλογές του στο Διαδίκτυο. Τεράστιες ποσότητες υλικού έχουν ψηφιοποιηθεί και έχει δοθεί μεγάλη σκέψη στο τρόπο με τον οποίο μπορεί να διατεθεί το υλικό αυτό.

Ο οργανισμός των Creative Commons δημοσίευσε το 2017 μια έκθεση που δείχνει τη θεαματική χρήση των αδειών τους. Περίπου 1,4 δισ. έργα έχουν άδεια χρήσης με μία από τις 6 άδειες που προσφέρουν (https://stateof.creativecommons.org/). Στην Europeana, μπορούν να βρεθούν περίπου 8 εκ. πολιτιστικά αντικείμενα με άδεια χρήσης CC, δίπλα σε άλλες 9 εκ. εγγραφές που προσφέρονται μέσω Δημοσίου Τομέα (https://pro.europeana.eu/resources/statistics/enumerate).

Αυτές οι δηλώσεις δικαιωμάτων μας δείχνουν ότι το ένα τρίτο του περιεχομένου που υπάρχει στην Europeana είναι «ανοικτό». Αυτό σημαίνει ότι το υλικό ανήκει είτε στον δημόσιο τομέα και χωρίς κανένα περιορισμό πνευματικών δικαιωμάτων, ή ο κάτοχος των δικαιωμάτων έχει κάνει το υλικό του διαθέσιμο με μια από τις δύο ανοικτές άδειες Creative Commons (CC BY και CC-BY-SA). Οι άδειες που περιορίζουν την εμπορική χρήση (NC) και τη δημιουργία παράγωγων έργων (ND) δεν θεωρούνται ανοικτές επειδή δεν επιτρέπουν την επαναχρησιμοποίηση από όλους και γενικά δεν είναι συμβατές με άλλες ανοικτές άδειες.

Η Europeana, η οποία παρέχει πρόσβαση στη μεγαλύτερη συλλογή δεδομένων πολιτιστικής κληρονομιάς σε όλη την Ευρώπη, το 2017 είχε στην πλατφόρμα της περίπου 30 εκατομμύρια ψηφιοποιημένα αντικείμενα. Ωστόσο, από ό,τι δείχνουν  τα αποτελέσματα της έρευνας ENUMERATE, αυτό είναι μόνο ένα μικρό ποσοστό από ό,τι είναι στην πραγματικότητα ψηφιοποιημένο. Τα 30 εκατομμύρια της Europeana αποτελούσαν περίπου το 10% των 300 εκατομμυρίων αντικειμένων που ψηφιοποιήθηκαν έως και τότε, ενώ περισσότερα από τα μισά χρειάζεται να αναπαραχθούν ψηφιακά (https://pro.europeana.eu/page/results).

Στα τέλη του 2018 και έπειτα από έρευνα των δευτερογενών δεδομένων της Europeana στα πλαίσια διπλωματικής διατριβής, παρατηρήθηκε πως από το σύνολο των 50 και πλέον εκατομμυρίων τεκμηρίων σχεδόν τα 25 εκατομμύρια παρέχονται με άδειες ελεύθερης χρήσης. Επιπλέον, στην αντίθετη περίπτωση σχεδόν 20 εκατομμύρια διατίθενται χωρίς δυνατότητα χρήσης, ενώ το 1/3 του συνόλου είναι διαθέσιμα με περιορισμένη πρόσβαση.

Συνολικά από τους 661 οργανισμούς της Ευρώπης που διαθέτουν ψηφιοποιημένο υλικό, οι 252 είναι Μουσεία, οι 222 Βιβλιοθήκες και ακολουθούν 122 Αρχεία, 52 Ερευνητικοί οργανισμοί και 13 Γκαλερί τέχνης.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το υλικό των βιβλιοθηκών όπου στη πλειοψηφία τους προσφέρουν ελεύθερα τις συλλογές τους προς επαναχρησιμοποίηση, με ένα ποσοστό 44% έναντι 36% που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα. Το 19% των συλλογών τους επιτρέπει περιορισμένη επαναχρησιμοποίηση.

Στα μουσεία αντίθετα, σχεδόν το 50% δεν επιτρέπει την επαναχρησιμοποίηση των συλλογών τους ενώ το 23% την επιτρέπει με τους σχετικούς περιορισμούς. Αντίστοιχα ποσοστά ισχύουν και για τους υπόλοιπους πολιτιστικούς οργανισμούς που δείχνει να υπερισχύει η περιορισμένη επαναχρησιμοποίηση των συλλογών.

Οι συλλογές της Europeana πλέον ξεπερνούν τα 55 εκατομμύρια. Από αυτά,  περίπου 770.000 χιλιάδες τεκμήρια, ανήκουν σε ελληνικούς οργανισμούς. Συνολικά, 94 πολιτιστικοί οργανισμοί στην Ελλάδα παρέχουν ψηφιοποιημένο υλικό. Από τις 770 χιλιάδες τεκμήρια, το 34% διατίθεται με άδειες ελεύθερης χρήσης. Πιο συγκεκριμένα το 20.3% παρέχεται με άδεια έργων Δημοσίου Τομέα, το 5,8% με άδεια CC BY-SA και το 7.8% με άδεια CC BY. Συγκριτικά με τις πρώτες 10 χώρες με μεγαλύτερο αριθμό ψηφιακών τεκμηρίων στην Europeana, η συμμετοχή της Ελλάδας χαρακτηρίζεται από υψηλό ποσοστό ανοικτών αδειών, την ίδια στιγμή που χώρες όπως η Γαλλία και η Ιταλία επιτρέπουν την χρήση των συλλογών τους με περιορισμούς ή και καθόλου.

Κύριος εκπρόσωπος που συγκεντρώνει το πολιτιστικό περιεχόμενο της Ελλάδας, είναι η πύλη SearchCulture.gr του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ). Η πύλη αυτή, συγκεντρώνει περισσότερα από 430.000 αρχεία ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς από 63 πολιτιστικές συλλογές 52 ιδρυμάτων. Έχει ήδη συνεισφέρει 100.000 αντικείμενα στην Europeana, αυξάνοντας τον όγκο του ελληνικού πολιτιστικού περιεχομένου που διατίθεται στο διεθνές κοινό.

Η Κύπρος διαθέτει στην Europeana 42.713 τεκμήρια. Συνολικά 7 οργανισμοί συμμετέχουν ενεργά, συνεισφέροντας με ψηφιοποιημένο υλικό στην πλατφόρμα της Europeana. Ωστόσο, η πλειοψηφία των τεκμηρίων τους δεν προσφέρεται για επαναχρησιμοποίηση, προστατεύοντας τις συλλογές τους με πνευματικά δικαιώματα. Παρ’ όλο που σε όλα τα ιδρύματα στην Κύπρο που διαθέτουν ψηφιακές συλλογές συνιστάται να εκθέτουν τα σύνολα των δεδομένων τους με όρους ανοικτής πρόσβασης, τα αποτελέσματα δείχνουν χαμηλή ανταπόκριση.

Η προσαρμογή των αδειών CC για την Κύπρο έχει ξεκινήσει ως μια κοινή προσπάθεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, του Τμήματος Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου και της δικηγορικής εταιρίας Ιωαννίδης και Δημητρίου Δ.Ε.Π.Ε. Από την 1η Δεκεμβρίου του 2017, η Κύπρος διαθέτει Εθνική Επιτροπή και στρατηγική ψηφιοποίησης Ψηφιακής Κληρονομιάς και Συντήρησης. (Cyprus and Europeana: an overview, 2018)

Η πλειοψηφία του τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς δεν έχει ακόμη εφαρμόσει αυτή τη νέα μορφή διαφάνειας και διεύρυνσης της δημόσιας πρόσβασης στις πολιτικές τους. Οι διαφορετικοί τρόποι χρήσης ανοικτών αδειών είναι ένα σημάδι ότι ο πολιτιστικός τομέας μπαίνει σε άγνωστο έδαφος, κάνοντας την πρόοδό του μέσω δοκιμών και σφαλμάτων – όπως συμβαίνει στην περίπτωση των ψηφιακών τεχνολογιών εν γένει. Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει καθιερωμένη πρακτική για τον τρόπο με τον οποίο τα πολιτιστικά ιδρύματα διαχειρίζονται την αδειοδότηση ψηφιακών έργων στον δημόσιο τομέα και όπως αποδείχθηκε παραπάνω, οι ανοικτές άδειες εφαρμόζονται με ποικίλους τρόπους.

Στα επόμενα χρόνια, ίσως εμφανιστεί μια μεγάλη αύξηση συλλογών ανοικτής αδειοδότησης που να εμπνέουν μια συνεχώς αναπτυσσόμενη και συνδεδεμένη κοινότητα πολιτιστικής καινοτομίας.

Ο δισταγμός των πολιτιστικών οργανισμών να ανοίξουν τις συλλογές τους, οφείλεται είτε στην έλλειψη γνώσης είτε στον φόβο για τις συνέπειες του τρόπου χρήσης τους. Επικρατεί η αντίληψη ότι το επιχειρησιακό τους μοντέλο θα μπορούσε να απειληθεί, καθώς και ο φόβος για κακομεταχείριση των δεδομένων τους ή την επαναχρησιμοποίησή τους για σκοπούς με τους οποίους δεν συμφωνούν, όπως η εσφαλμένη παρουσίασή τους. Αυτοί οι φόβοι δεν βασίζονται στην πραγματικότητα και την εμπειρία και παρακρατούν τα θεσμικά όργανα από το τι μπορούν να κερδίσουν ανοίγοντάς τα, όπως τον πειραματισμό με καινοτόμες ιδέες για νέες υπηρεσίες ή εφαρμογές. Ανοίγοντας τα δεδομένα τους και ενθαρρύνοντας ενεργά την επαναχρησιμοποίησή τους, τα πολιτιστικά ιδρύματα μπορούν να πεισθούν να ενταχθούν στο κίνημα.

Η αξιοποίηση των ανοικτών δεδομένων επιτρέπει τη δημιουργία νέων υπηρεσιών και υποστηρίζει τη δημιουργική επαναχρησιμοποίηση υλικού σε νέες παραγωγές. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ενθάρρυνση για την επαναχρησιμοποίηση των διαθέσιμων στο κοινό πηγών, διεγείρει την καινοτομία των πολιτιστικών ιδρυμάτων και οδηγεί σε υπηρεσίες υψηλότερης ποιότητας και ποικιλομορφίας που συμβάλλουν στην δημόσια αποστολή της ευρείας διάθεσης των συλλογών.

Το κίνημα του Ανοικτού Περιεχομένου έρχεται να βοηθήσει τη δημιουργικότητα και να δώσει κίνητρο στους παρόχους να διαθέσουν το έργο τους στο κοινό με τον τρόπο που οι ίδιοι επιλέγουν. Στην Ελλάδα και την Κύπρο, η Ανοικτή Αδειοδότηση γίνεται όλο και περισσότερο αποδεκτή τα τελευταία χρόνια μέσα από τη χρήση των αδειών Creative Commons.

Ο Απόστολος Χουλιαράκης (MSc) είναι Βιβλιοθηκονόμος. Το παρόν άρθρο αποτελεί προϊόν της διπλωματικής του εργασίας που υποβλήθηκε επιτυχώς για τις ανάγκες του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Πολιτιστική Πολιτική και Ανάπτυξη» του Ανοιχτού Πανεπιστημίου Κύπρου.

Filed under: Uncategorized

Tags: , ,


Μαζί διαμορφώνουμε το “τοπίο” της Ανοικτής Πρόσβασης στην Ελλάδα

Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ), ως φορέας που δραστηριοποιείται σε θέματα τεκμηρίωσης και διάθεσης ψηφιακού επιστημονικού περιεχομένου, πρωτοστατεί στην προώθηση της Ανοικτής Πρόσβασης. Με στόχο την υιοθέτηση της Ανοικτής Πρόσβασης από όσο το δυνατόν περισσότερους ελληνικούς φορείς για τη διάχυση των ερευνητικών αποτελεσμάτων τους, αλλά και την ανάπτυξη διαλόγου για την επίλυση θεμάτων που σχετίζονται με την Ανοικτή Πρόσβαση, διαμορφώσαμε ένα χώρο συζήτησης και προβληματισμού με τη μορφή ενός blog.... Περισσότερα

RSS Εγγραφή

Σύνδεση

Πρόσφατα άρθρα

Πρόσφατα σχόλια

Ετικέτες

Αρχείο άρθρων

Σύνδεσμοι

RSS RSS (openaccess.gr)